حقوق بشر و دین

هفته پیش چند روزی درگیر کنفرانس حقوق بشر و دین بودم که دانشگاه مفید قم برگزار کرد. این کنفرانس از چند جهت برایم اهمیت داشت: اول اینکه به عنوان کسی که حقوق بشر خوانده و حوزه مورد علاقه و فعالیتش هم مربوط به حقوق بشر است، دوست داشتم که بدانم قرائت درون دینی از حقوق بشر در ساختاری ضد لیبرال چگونه است. مخصوصا علاقمند بودم بدانم در دانشگاه مفید قم که هم به حوزه نزدیک است و هم به دانشگاه چگونه این قرائت مطرح می شود. دوم اینکه اعتقاد شخصی خود من هم این است که باید حداقل استانداردهای حقوق بشری را بر اساس گفتمان بین المللی قرار داد ولیکن باید به تنوع فرهنگی و دینی هم در ظرفیت سازی برای اجرای حقوق بشر توجه کرد. بنابراین برایم مهم بود که بدانم چقدر توجه به رویکردهای قومی، مذهبی ، فرهنگی و اجتماعی می تواند در تضعیف یا تقویت استانداردهای بین المللی موثر باشد. سوم هم اینکه برگزار کنندگان همایش دوستانی بودند که تلاششان برای برگزاری کنفرانس برایم خیلی اهمیت داشت. آقای دکتر ادیب که دبیر کنفرانس بود، دکتر نوری که معاون مرکز مطالعات حقوق بشر دانشگاه مفید قم است و همکارانشان آنقدر نازنین و مثبت هستند که فرد یا سازمانی نیست که بعد از یک بار دیدنشان نخواهد به نحوی با آنها همکاری داشته باشد. در طول کنفرانس این فرصت را داشتم که با پروفسور مک لین، حسن حنفی، محمد متر و ادوارد عالم که با هم امامزاده صالح هم رفتیم و بحث جالبی در مورد مذهب و جامعه مدنی داشتیم ، آشنا شوم. مقالات داخلی را جز دو سه مقاله خیلی نپسندیدم. خصوصا مقاله ای بود از قم که حتی شنیدنش تحمل و صبر مدنی بسیار می خواست. نویسنده مقاله اعتقاد داشت که عدالت یعنی به هر کسی حقش داده شود و حق یعنی امتیازی که باعث کمال انسان شود. من از او پرسیدم که مفهوم مخالف ادعایش این است حق بشر امری غیر قابل انکار نیست که به همه تعلق بگیرد بنابراین هر لحظه این امکان وجود دارد که فردی مثل او که به خود اجازه تفسیر اراده شارع مقدس را می دهد، ادعا کند که چنین حقی باعث کمال انسان نیست و آن را از انسان سلب کند. به او گفتم که مقاله اش حتی بر خلاف حداقل باورهای حقوق بشر اسلامی است. افسوس خوردم که نمی شد در کنفرانس از برخی از صاحبنظران داخلی که قرائت های درون دینی و مبتکرانه ای از حقوق بشر دارند مثل محسن کدیور و عماد الدین باقی بهره جست. به نظرم کدیور یکی از معدود پژوهشگرانی است که در سال های اخیر توانسته است مقالات مستند و ارزشمندی در خصوص حقوق بشر و دین ارائه کند. با این وجود به نظرم دانشگاه مفید گام ارزشمندی برداشته است. گفتگو در خصوص حقوق بشر و دین حتی اگر تلاشی برای توجیه شبهات دینی در خصوص حقوق بشر باشد باز به نظرم می تواند در جهت ظرفیت سازی دینی برای تحمل گفتمان بین المللی حقوق بشر در حوزه تلقی شود به همین دلیل بسیار قابل توجه و تقدیر است